NOEL BABA

Yarın gece Noel. Bütün Hıristiyan dünyası hatta özentili başka kültürler Noel ve ağırlıklı olarak Noel Baba ile yoğun.  Peki, kim bu Noel Baba?

Noel Baba, Noel gecesi veya sabahında iyi ve güzel huylu çocuklara hediyeler getirdiğine inanılan mitolojik bir karakterdir. Her ülkenin mitolojisinde farklı ismi olan Noel Baba'nın, dünyada en yaygın olarak bilinen ismi Santa Claus veya. Saint Nicholas'dır.

Aziz Nikolas, MS 250 yılında, Anadolu’da Likia bölgesi Patara’da dünyaya gelmiştir. Büyüdüğünde, amcası onu Tanrı’nın hizmetine davet eder ve bu iş için çok istekli olduğunu görünce, onu papaz yapar. Ebeveyni öldüğünde ona büyük bir servet bırakırlar. Servetini satıp elde ettiği tüm paralarını zayıf ve fakir olanların ihtiyaçlarını karşılamak için harcar, dul kadınları ve öksüzleri besler, çocuklara devamlı hediyelerde bulunur. 

Komşusu çok zengin bir adam varlığını kaybeder. Kızlarının drahomasını karşılamak üzere onları geneleve vermeği düşünür ki;  bu fikir Nikolas’ın kulağına gelir.  Bir gece elindeki tüm altınları yün çorabına doldurup, komşusunun bacasından aşağı atar. Ertesi sabah da Kudüs’e gitmek üzere limandaki bir Mısır teknesi ile ayrılır, yok olur. Kudüs’te bulunduğu yıllar içeresinde tanınan çorabı yüzünden deşifre olur ve aziz olarak anılmaya başlar. Böylece Nikolas- baca- çorap üçlemesi ritüele girmiş olur.  

Yıllar sonra dönüş yolunda ciddi bir fırtına çıkar. Nikolas, Tanrı’ya dua eder, rüzgâr durur. Deniz sakinleşir. Patara’ya indiklerinde Rus gemicilerin anlatımları ile Aziz’liği iyice pekişir. Patara yakınındaki, Myra (Demre) adlı şehre Başpiskopos yapılır. Hıristiyanlar Aziz Nikolas’ın anısına büyük bir kilise yaptırırlar. MS 6 Aralık 343’ de öldüğünde bu kiliseye defnedilir.

11. yüzyılda İtalya’nın Bari şehri papazlarından biri Aziz Nikolas’ın naaşını oraya nakletmek ister. İtalyan denizciler, Myra'dan aldıkları kemiklerini, Bari’de Aziz Nikolas adına inşa edilen, kiliseye taşırlar.   Saint Nicholas'un efsaneleri Avrupa'ya yayılır. Orta Çağda onun isim günü olan 6 Aralıkta (Yılın 364 günü Hristiyan aziz ve azizelerine paylaştırılmıştır. O gün doğan çocuklarına onun adını ön isim olarak koyarlar. Aziz ve Azizelerin sayısı o kadar artar ki; günü kalmayanlar için 1 Kasım tarihi bilinen ve bilinmeyen tüm azizlere tahsis edilir ve Azizler Günü olarak kutlanır. Günümüzde “Halloween =cadılar Bayramı”)  onun anısına çocuklara hediyeler verilmeye başlanır. Zaman içerisinde bu tarih Noel’le çakıştırılarak 24 Aralık olmuştur.

Her ne kadar eski kilise duvarlarındaki tasvirlerinde beyaz sakallarının olduğunu görülse de kıyafeti tabii ki piskopos cübbesidir. İlk önce 1881 yılında karikatürist Amerikalı karikatürist, Thomas Nast’ın (1863) çizgileriyle farklı bir imajla tanıtılır. Bundan sonra bu imaj Kanada ve Amerika Birleşik Devletlerinde çok popüler olur.

Kilise bazı efsaneleri ve mucize söylemlerini kilise menfaatleri ve ona bağlanmayı temin için kullanmayı çok iyi becerir. Çocukları kazanmak için Nikolas da hediyeler vesile edilerek, Hristiyan çocukları üzerinde başarıyla kullanılır. Amerika ve Avrupa sermaye dünyasının da yeni pazarlar yaratmak, pazarı genişletmek yolundaki çabaları benzerlik gösterir. İşte bu iki güç Nikolas ve çocuklara hediye konusunda hedef ve kazanım birlikteliğini gerçekleştirir. Bu ritüeli Noel Yortusu ile de senkrona ederek bir Noel Baba figürü yaratırlar.  Ama Noel Aralık ayında, kış ortasındadır. Nikolas ise Akdenizli ve sıcak iklim karakteri.  İşte o zaman İsveç’te Viking inançlarından türemiş Yul Günü kurtarıcı olur.  Yul Günü; Viking inancında 12 Aralık gününde çocukların evden eve dans ederek dolaşıp yaşlılardan hediye aldıkları gündür.  Ve bu gün kuzey Avrupa’da günlerin uzamaya başladığı gün olup yeni yılın da başlangıcı sayılır.  Kuzey ülkelerinde ve özellikle İsveç’te Noel zamanına Yultid denir ki “Noel zamanı” anlamındadır.

Böylece yeniden yaratılan Noel Baba kuzeyde bir yerde yaşamaktadır. Bütün kıtaya, hatta okyanus ötesine ulaşabileceği bir araca gereksinimi vardır.  Doğal olarak bu araç kızaktır ve onu Ren geyikleri çeker. Üstelik kızağının uçma yeteneği de vardır.  Gelişen inşaat stilleri ve ısınma aracı olarak artık evlerde ocak yoktur dolayısıyla baca da; ama ne gam Noel Baba evlere balkondan, pencereden hatta duvarlardan geçerek girme yeteneğindedir! Dilekler ve çoraplar Noel Çamı dibine de bırakılabilir. Noel Baba’da hediye paketlerini (tabii ebeveynin önceden hazırladığı) Noel Çamı dibine bırakacaktır!

Bir de Anti Noel Baba var; Kırbaççı Baba.  Hristiyan ülkelerinde küçük farklılıklarla da olsa genelde 5 Aralık gecesi veya Noel Baba ile birlikte dolaşır huş ağacından uzun bir sopa taşır, Noel Baba uslu çocukları hediyeleriyle ödüllendirirken, yaramazlık yaptığı söylenen çocukların üzerinde kullanmaktan hiç çekinmez. Orta Avrupa’da,  Krampus,  Fransa’da Pére Fouettard.

Noel Baba’nın dünyasında yaratılan detay o kadar çok ki,  önceleri kızağını çeken tek geyik, kırmızı burunlu Rudfolf iken geyiklerin sayısı arttıkça arttı. Bunların oyuncakları, boyama kitapları, modeller, kızaklar, Noel Baba kıyafetleri vitrinleri doldurdular. Noel günleri oyuncak mağazalarında bir koltukta oturan şişman Noel Baba çocukları kucağına almaya, onları kutsamaya başladı.  Dükkânların kapılarında çan çalan beyaz sakallı Noel Babalar konuşlandı. Neden çan? Tabii kızağın bir ses cihazına ihtiyacı vardı. Korna çalacak değildi ya, kızağın küçük bir bir çanı vardı ve bu çan Kilise imajı ile de özdeşleşiyordu.  

Kapitalizm dünyası yıllar boyu yaratma gücü ve becerisini kullanarak bu özellikleri geliştirip pazarladılar.  Reklam dünyası ve enstrümanlarının çok katkısı oldu. Başlangıçta ülkeler arasında kıyafet ve davranış farklılıkları olan Noel Baba 1930 yılında günümüzdeki imajına kavuştu. 1929’da dev ekonomik kriz Amerika'da birkaç gün içinde her şeyi alt üst etti (bir hafta içinde 4 bin banka ve binlerce irili ufaklı şirketin iflas ettiği ülkede insanlar buldukları arsalarda sebze yetiştirip takas ederek yaşamda  kalmaya çalıştılar) ve on yıl sürdü... Bu derin bunalımın insanları sürüklendiği sert depresyondan korumak (!) için sinema ve reklam sektörü kolları sıvadı.  Bu meyanda; Krizden çok etkilenen Coca-cola Şirketinin reklam kampanyasında İsveçli Haddon Sundblom'un resimlediği NOEL BABA, COCA-COLA’NIN ÖZEL RENKLERİ; KIRMIZI, BEYAZ VE SİYAH RENKLERDEN oluşmuş bir giysi içindeydi. Tabii uzun beyaz sakalı ve beyaz saçlarını koruyordu...

Dünyada çok geniş bir pazar payı olan, son yıllarda imal ettiği Noel Baba oyuncakları ile bu pazardan pay kapan Çin bile varken biz, ne yazık ki Patara doğumlu Noel Baba’dan istifade etmenin yolunu bulamadık. Bir dönem onun adını (Nail Baba) yapma, başarısız saçmalığı dışında.